porada adwokata

Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego

Pamiętajmy, że gdy otrzymamy darowiznę czy to od członka naszej rodziny czy od osoby zupełnie dla nas obcej, istnieje możliwość jej odwołania. Kodeks cywilny posługuje się pojęciem „rażącej niewdzięczności” nie określając jednak co tak naprawdę autor miał na myśli. Interpretacja powyższego pojęcia została pozostawiona orzecznictwu i to właśnie nim będzie się posiłkować sąd rozstrzygający sprawę. Bardzo istotną kwestią jest również ograniczenie terminem odwołania darowizny. Darczyńca może odwołać darowiznę w ciągu jednego roku od daty dowiedzenia się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. Artykuł 898 § 1 k.c. wspomina wyraźnie o możliwości odwołania darowizny „nawet już wykonanej”, z czego jednoznacznie wynika, że z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego darczyńca może odwołać zarówno darowiznę wykonaną, jak i niewykonaną (tak orzekł Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 14 lutego 2014 r., II CSK 291/13, LEX nr 1455429). Co istotne na podstawie art. 898 k.c. można odwołać darowiznę jedynie ze względu na zachowanie obdarowanego, które miało miejsce po zawarciu umowy darowizny. Okoliczności wcześniejsze mogą być jedynie podstawą uchylenia się od skutków oświadczenia woli ze względu na jego wadę (zwłaszcza podstęp). Z kolei okoliczności późniejsze nie mogą sanować wcześniejszego bezpodstawnego odwołania (wyrok SN z dnia 26 października 1999 r., II CKN 528/98, LEX nr 1216187; Sąd Najwyższy wskazał, że decydujące znaczenie mają zachowania w okresie między dokonaniem, a odwołaniem darowizny).

W literaturze i w judykaturze dominuje pogląd, że pojęcie rażącej niewdzięczności w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. obejmuje tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu, skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy i nacechowane jest złą wolą obdarowanego. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą.

O rażącej niewdzięczności z reguły nie może być mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie lecz działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2000 r., II CKN 280/00, LEX nr 52563). Nie mogą też być uznane za rażącą niewdzięczność przykrości i krzywdy czynione impulsywnie, lecz mieszczące się w granicach zwykłych konfliktów życia codziennego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2001 r., II CKN 818/00, LEX nr 52608).

Nawiązując do powołanych reguł prawnych, zwrócić należy uwagę, że do essentialia negotii umowy darowizny nie należy obowiązek sprawowania opieki nad darczyńcą przez obdarowanego i choć czynność ta rodzi po stronie obdarowanego obowiązek wdzięczności, to nabiera on szczególnej postaci gdy darowizna zostaje zawarta pomiędzy osobami najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika z łączących strony darowizny stosunków rodzinnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2005 r., I CK 112/05, LEX nr 186998).

Sprzeniewierzenie się przez obdarowanego wspomnianym oczekiwaniom, przez dopuszczenie się ciężkich uchybień wobec darczyńcy, nie uzasadnia utrzymania stosunku wykreowanego przez umowę darowizny, nawet gdyby darowizna była już wykonana (R. Longchamps de Berier, Polskie prawo…, s. 480). Dbałość o prawidłowy układ stosunków międzyludzkich, potwierdzony umową darowizny, należy postawić wyżej niż troskę o pewność i bezpieczeństwo obrotu, oparte na zasadzie pacta sunt servanda.

W orzecznictwie wskazuje się, że niewierność małżeńska obdarowanego małżonka, będąca zawinioną przyczyną rozwodu, nie stanowi rażącej niewdzięczności wobec darczyńców-teściów w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. Rażąca niewdzięczność odnosi się do takiego zachowania obdarowanego, które jest skierowane przeciw darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze, ukierunkowane zazwyczaj na wyrządzenie krzywdy lub szkody majątkowej. Z zasady wyłącza się również działania skierowane przeciwko osobie trzeciej, chyba że podjęte są z zamiarem pokrzywdzenia darczyńcy (wyrok SN z 28 marca 2012 r., V CSK 179/2011, LexisNexis nr 3931119, Biul. SN 2012, nr 7, poz. 10).

Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 7 lipca 2016 r., I ACa 459/16 wskazał, że zachowania, które wskazują na chęć poniżenia przez obdarowaną rodziców, przejawiające się w we wskazywaniu im „gdzie jest ich miejsce” i stwarzaniu sytuacji mających im to uświadomić oraz utrudnić funkcjonowanie jako pełnoprawnych mieszkańców darowanej nieruchomości i członków rodziny, stanowią rażącą niewdzięczność i uzasadniają odwołanie darowizny.

Ustalając stan faktyczny sąd będzie także badał jakie były motywy określonych zachowań obdarowanego, a zwłaszcza czy zachowania te są powodowane czy wręcz prowokowane przez darczyńcę, wówczas bowiem nie mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością.

Odwiedź nasze siedziby:

Kancelaria adwokacka Łódź
Kancelaria adwokacka Pabianice
Kancelaria adwokacka Brzeziny

Zobacz nasze pozostałe wpisy na blogu